Zen is een vorm van Boeddhisme.
 Shakyamuni Boeddha zag ongeveer 500 v.Chr. in Noord India kraakhelder in dat al wat bestaat aan zijn eind komt. Vroeg of laat, snel of langzaam. Ook dat wat je het liefste is: je geliefde, je dierbaren, je lieve lijf, etc.
Dat tot zich door laten dringen vloog hem enorm aan, daar had hij het zwaar mee.
Hij stelde alles in het werk om iets te vinden waarmee hij vrij zou worden van dit lijden.
En hij slaagde daarin! Hij zag wat de aard van het lijden was, wat er de oorzaken van waren, hoe je die oorzaken weg kon nemen, en hoe uitbundig en tevreden-makend het leven eigenlijk was als je vrij werd van het lijden ‘te midden van dat lijden’.
Daarna besteedde hij de rest van zijn leven, zo’n veertig jaar, om zijn ontdekking aan anderen door te geven. Een centraal element in zijn leer is met een Sanskriet woord:  Dhyana, spreek uit [djanna). Dhyanna betekent: je aandacht en concentratievermogen oefenen. Met als doel: precies als de Boeddha, en heel veel andere mensen, vrij worden van het onontkoombare lijden aan de vergankelijkheid.  Hoe wonderlijk dat misschien ook klinkt.

De ervaring en het inzicht van Shakyamuni Boeddha  raakten wijd verbreid. In de vijfde eeuw werd Shakyamuni’s onderricht naar China overgebracht en gecombineerd met het Taoïsme. Dhyana werd door de Chinezen vertaald als Chan. In de twaalfde eeuw kwam Chan naar Japan, en werd daar Zen genoemd.
Zen is dus de Japanse tak van Boeddhisme; Zen behoort tot de Boeddhistische traditie die teruggaat tot Shakyamuni Boeddha, 500 v. Chr. in India.

Als je thee drinkt is Zen theedrinken

Je kunt op veel manieren een kop thee drinken. Je kunt daarbij heel afwezig zijn en je tong verbranden. Je kunt de warmte van de theekop in de handen voelen, de waterdamp van de hete thee vormen in de lucht zien tekenen, met kleine slokjes van de smaak genieten, en misschien zelfs één worden met de handeling van het theedrinken.

Dat wilde de zenmeester Nansen ook overbrengen aan een universiteitsprofessor die hem bezocht om iets over zen te weten te komen. Nansen vroeg hem eerst om te gaan zitten, en begon in alle rust met een thee ceremonie, gedurende  welke de professor steeds onrustiger werd. Hij was tenslotte niet gekomen om een kop thee te drinken, maar om iets over zen te leren. Nansen schonk het kopje van de bezoeker vol, en ging daarmee door, ofschoon de thee al over de rand ging. Toen hij maar niet ophield riep de professor: ziet u niet dat het kopje al helemaal vol is? Er kan toch niets meer bij! Toen zei Nansen: zo helemaal vol als dit kopje bent u ook. Met theorieën, meningen en bespiegelingen. Hoe moet ik u zen tonen, voordat u zich leeg gemaakt heeft?

De Chinese Chan meester Yüan-Wu (1063–1135) zegt zo waar het in zen om gaat:

‘maak je eenvoudig innerlijk leeg en breng jezelf in overeenstemming met buiten. Dan zul je ook in het onstuimigste woelen van de wereld in vrede zijn’.

 Je kunt wel en niet beschrijven wat zen is

Een plaatje van een taart kan ons niet voeden. Een goed bedoelde beschrijving van zen leert jou niet wat zen is. En kan nog tégen werken ook:

The description is not the described; I can describe the mountain, but the description is not the mountain, and if you are caught up in the description, as most people are, then you will never see the mountain.
Krishnamurti

Wil je ervaren wat zen is?
Beoefen zen thuis, in een groep en met een leraar.
Beoefen zen in rust, in een activiteit en in het dagelijks leven.

Waarom zou je Zen beoefenen?

Voor sommigen is de zit meditatie een manier om zich lichamelijk en geestelijk te ontspannen. Zen beoefening maakt kalm en rustig, leert je met stress omgaan. Wetenschappelijk onderzoek (zie bijv. Fumio Shaku 2014; W.R. Marchand 2012 op Google Scholar) geeft aan dat de meditatie zoals we in de zen traditie doen kan bijdragen aan gezondheid of kwaliteit van leven. Emotieregulatie, gelijkmoedigheid, het je niet van de wijs laten brengen door emoties of gebeurtenissen ‘van buitenaf’ – die je wél blijft voelen  – vervult daarbij een rol.

Voor anderen verdiept zen hun eigen niet-boeddhistische religie of levensbeschouwing.

Voor nog weer anderen is zenbeoefening de directe, levende ervaring van wat Shakyamuni Boeddha meer dan 2500 jaar geleden inzag en realiseerde. Een bevrijding van het lijden aan vergankelijkheid en een vervullende waardering voor het mysterie van ons bestaan.
Zen brengt mij bij waardering voor wat er ieder moment is. Niet alleen voor het fijne, maar ook voor het tragische van het leven. Natuurlijk voel ik wel degelijk het verschil tussen ‘fijn’ en ‘tragisch’. Zen helpt mij om tevreden, zelfs gelukkig te zijn in dit moment zonder dat ik daar afleiding, stimulantia of verdoving voor nodig heb.

Zen leert je ‘mindful’ te zijn; te leven met aandacht. Eigenlijk komt de (seculiere) Mindfulness beweging voort uit de boeddhistische traditie. De boeddhistische traditie is diepgaander en meeromvattend dan de mindfulness training. Een interessante vraag is: waar is die aandachts-training eigenlijk zo goed voor?

Mensen die pijnlijke levenssituaties hebben meegemaakt, bijvoorbeeld het verlies van een dierbare, zijn vaak intensief bezig met vragen over de kwetsbaarheid van leven, gezondheid, geluk; met vragen over hoe het zit met ouder worden, ziekte en dood.
Mensen kunnen een enorme dorst hebben naar iets begrijpen van de aard van dit leven, van zichzelf, kunnen verlangen om hun eigen pijn en die van anderen te verlichten.
Zen gebruikt die dorst en die pijn als onderzoeksmateriaal en als oefening om met deze vragen om te gaan en om te ontdekken hoe je grote vrijheid in dit leven kunt realiseren.

Soms beoefenen mensen zen omdat ze zitten met: ‘Is dit alles?’, waarmee dan de ervaring van een ‘leeg leven’, een existentieel vacuüm, is uitgedrukt.

Doe Maar – Is Dit Alles

Ga zitten want ik wil eens met je praten
Ik ben allang niet meer zo blij als toen
Nee schrik maar niet ik wil je niet verlaten
Er is iets en ik kan er niets aan doen

We komen niets te kort we hebben alles
\’n kind \’n huis \’n auto en elkaar
Maar weet je lieve schat wat het geval is
Ik zoek iets meer ik weet alleen niet waar

Is dit alles oehoehoeh
is dit alles oehoehoeh
is dit alles wat er is (2x)

We zijn nu net een stuk in dertien delen
Aan het einde zijn we allemaal de klos
We leven trouw het leven van zo velen
Ik wil iets meer ik wil \’n beetje los

Zenmeester Ikkyu Sojun (1394–1481)

Portret van Ikkyu Sojun

Zenmeester Ikkyu bezocht een vriend die op zijn sterfbed lag en vroeg ‘Kan ik wat voor je doen?’. De vriend zei: ‘Wat kan je doen? Ik ben alleen gekomen in dit leven en ik zal ook alleen weer weggaan…’
Zenmeester Ikkyu Sōjun: ‘ik kan je leren niet te komen en niet te   gaan…’

In onze Zen beoefening leren we precies wat Ikkyu hierboven aanbiedt.
We doen oefeningen waarin je
jezelf bestudeert
jezelf vergeet
en zo wakker leert zien wat er werkelijk is
en dat jij dat bent.

’s Zomers bloeien klaprozen in de berm
’s Winters zijn de nachten lang
In de herfst glijdt het licht laag over straat
In de lente danst het lam in de wei